Στιγμές από τα δραματικά γεγονότα της ηρωικής εξέγερσης του Πολυτεχνείου αποτυπώνουν μια σειρά εξαιρετικές φωτογραφίες, του Βασίλη Καραμανώλη.
Οι φοιτητές, δεν αποφεύγουν τον φακό, δεν κρύβουν τα πρόσωπα τους, διαδηλώνουν με θάρρος, χωρίς κουκούλες, αψηφούν τους χουντικούς ασφαλίτες, που υπάρχουν παντού γύρω τους, ακόμη και ανάμεσά τους. Το υλικό έχει παραχωρηθεί από τον δημιουργό του, για να αποτελέσει μέρος του ΑΡΧΕΙΟΥ «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ» του Μανώλη Νταλούκα.
Ένα δείγμα από αυτό το σπάνιο υλικό για το Πολυτεχνείο
Τα πρόσωπα των εξεγερμένων φοιτητών, κάτω από το πανό που γράφει ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΤΟΝ ΛΑΟ. Δεξιά, παρακολουθεί η αστυνομία της χούντας (Φωτο, Βασίλης Καραμανώλης, Νοέμβριος 1973. ΑΡΧΕΙΟ Μ.Νταλούκα)
- Το τανκ μπροστά στην Πύλη του Πολυτεχνείου
Η φωτογραφία του Βασίλη Καραμανώλη: το τανκ, μπροστά στην Πύλη του Πολυτεχνείου, ώρα 02.30 προς το ξημέρωμα 17ης Νοεμβρίου 1973. «Σπάστε την πόρτα!» διέταξε ο συνταγματάρχης Θρασύβουλος Γιοβάνης, και το τανκ, με αναμμένους τους μεγάλους προβολείς κινήθηκε μπροστά. Το οδηγούσε ο στρατιώτης Σκευοφύλαξ, με ασφαλισμένη την θυρίδα ορατότητας για να μην βλέπει τους φοιτητές και λυγίσει. Οι φοιτητές, μέσα από τα Κάγκελα, φώναζαν «Είσαστε αδέλφια μας, δεν θα μας χτυπήσετε».
- Διαδήλωση κατά της χούντας
Διαδήλωση φοιτητών και εργατών, στην οδό Ακαδημίας. Είναι φανερό, ότι ο φοιτητής με το λευκό πουλόβερ που μας στρέφει την πλάτη, δίνει το σύνθημα, που επαναλαμβάνουν οι άλλοι ρυθμικά και χτυπώντας παλαμάκια. Η κοπέλα με τη μίνι φούστα αντικρίζει τον φωτογραφικό φακό, χωρίς φόβο, σχεδόν με ευτυχία. Στο πρόσωπό της διακρίνουμε την απόφαση να αγωνιστεί μαζί με τους άλλους για να πέσει η χούντα.
Τανκ μπροστά στην Πύλη του Πολυτεχνείου. Νύχτα 16 προς 17 Νοέμβρη 1973 (Φωτο, Βασίλης Καραμανώλης, Νοέμβριος 1973. ΑΡΧΕΙΟ Μ.Νταλούκα)
- Η Ρωμιοσύνη ψάλλει τον επιτάφιο της χούντας
Φοιτητές κοιμούνται σε αίθουσα του Πολυτεχνείου, κατά την πρώτη νύχτα της εξέγερσης. Στον Πίνακα είναι γραμμένο με κιμωλία : Η ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ ΨΑΛΛΕΙ ΤΟΝ ΕΠΙΤΑΦΙΟ ΤΗΣ ΧΟΥΝΤΑΣ. Η αναφορά βέβαια, στο έργο Επιτάφιος του μεγάλου μας ποιητή, Γιάννη Ρίτσου. Στο πάνω μέρος του πίνακα, υπάρχει η φράση ALLENDE UN SOLO COMBATIENTE (Αλλιέντε, ένας μοναχικός μαχητής) και αριστερά, το όνομα του νομπελίστα ποιητή Πάμπλο Νερούδα.
Τανκ μπροστά στην Πύλη του Πολυτεχνείου. Νύχτα 16 προς 17 Νοέμβρη 1973 (Φωτο, Βασίλης Καραμανώλης, Νοέμβριος 1973. ΑΡΧΕΙΟ Μ.Νταλούκα)
Είναι μία από τις φωτογραφίες που δείχνουν ότι ο Πρόεδρος της Χιλής Σαλβαδόρ Αλιέντε και ο ποιητής και συγγραφέας
Πάμπλο Νερούδα, ενέπνευσαν τους φοιτητές στον αγώνα τους για την Ελευθερία. Τη φωτογραφία αυτή, η Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, πριν λίγο καιρό σε ταξίδι της στη Χιλή, προσέφερε ως δώρο, στο Μουσείο Μνήμης και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Σαντιάγο.
ΜΕΡΙΚΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ
Κάποια από τα καλλιτεχνικά έργα, που δημιουργήθηκαν τις μέρες της ηρωικής εξέγερσης των φοιτητών, έχουν σωθεί. Τα έργα αυτά δεν πρέπει να συγχέονται, με όσα δημιουργούνται, αρκετό χρόνο (ή και χρόνια) μετά, έστω και αν αντλούν την έμπνευση από το Πολυτεχνείο. Είναι πολύ σημαντικό να έρχεται κάτι από τον πραγματικό χρόνο, αφού μεταφέρει σε μας, το αυθεντικό κλίμα εκείνων των ημερών.
Δίνουμε μερικά παραδείγματα :
Κυριάκος Ρόκος : Πολυτεχνείο. (Σινική μελάνι, Νοέμβριος 1973).
Κυριάκος Ρόκος – Σχέδια
Ένα σπουδαίο σχέδιο, λίγες μέρες μετά το τέλος της φοιτητικής εξέγερσης, φιλοτεχνεί ο Κυριάκος Ρόκος. Δυο τεράστια και άσχημα χέρια, κλείνουν φοιτητές που διαδηλώνουν κρατώντας πλακάτ που γράφουν ΑΠΟΨΕ. Η παραπομπή είναι προφανής, στο σύνθημα του ξεσηκωμού ΑΠΟΨΕ ΠΕΘΑΙΝΕΙ Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ. Τα άσχημα χέρα είναι τα χέρια της χούντας. Μια στρατιωτική φιγούρα φορά ιατρικά ακουστικά και αφουγκράζεται συνοφρυωμένη τις κραυγές των παιδιών. Αυτός είναι ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος, που παρομοίαζε τον εαυτό του με γιατρό, χειρουργό ή και ορθοπεδικό, που πραγματοποιούσε την σωτηρία της ασθενούς πατρίδος. Ο τοίχος στο φόντο, συμβολίζει το Πολυτεχνείο. Ακόμα γράμματα σχηματίζουν αφαιρετικά τέσσερις ημέρες: Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο. Είναι οι ημέρες που διήρκεσε το φοιτητικό έπος.
Κυριάκος Ρόκος : Φοιτητής στο Πολυτεχνείο. (Σινική μελάνι, Νοέμβριος 1973).
Ένα άλλο πολύ δυνατό σχέδιο του Ρόκου, είναι ο φοιτητής που προτάσσει το στήθος του, στην βία της χούντας. Ο φοιτητής, έχει πρόσωπο περιστεριού, που συμβολίζει την αθωότητα, και το άσπιλο πρόσωπο του αγώνα. Η χουντική βία, συμβολίζεται με το δάχτυλο, που τεντωμένο δείχνει στόχο, το νεανικό στήθος.
Κωστούλα Μητροπούλου – Το Χρονικό των Τριών Ημερών
Την πρώτη εβδομάδα μετά τα δραματικά γεγονότα, δηλαδή από τις 18 μέχρι και τις 26 Νοεμβρίου, η Κωστούλα Μητροπούλου, γράφει «Το Χρονικό των Τριών Ημερών». Είναι η λογοτεχνική αφήγηση των όσων η ίδια έζησε στην διάρκεια της τελευταίας νύχτας. Το Χρονικό, μοιραζόταν σε πολυγραφημένα αντίτυπα, χέρι με χέρι, μεταξύ φοιτητών. Σαν βιβλίο τυπώθηκε , μετά την πτώση της χούντας.
Το κείμενο τελειώνει με μια σειρά ποιημάτων για τα παιδιά του Πολυτεχνείου. Ένα από τα ποιήματα έχει τίτλο «Ταυτότητα Νεκρού» και αναφερόταν στο πιο μικρό παιδί, που έφυγε από σφαίρα. ..
ο πιο μικρός, λιγνός ξανθός
άξαφνα βρέθηκε μπροστά
πέρασε η σφαίρα την καρδιά
κι άδειασε η γη σαν αγκαλιά
Τον νεκρό τον ονομάζει Κωσταντή, αλλά είναι φανερό πως πρόκειται για τον Διομήδη Κομνηνό που σκοτώθηκε στα δραματικά γεγονότα, από έναν άνανδρο δολοφόνο που όμως, το όνομά του, δεν αποκαλύφθηκε ποτέ.
Ο λόγος που η Κωστούλα δεν ανέφερε το πραγματικό του όνομα, είναι ότι ακόμη δεν το ήξερε, εκείνες τις πρώτες μέρες είχε μάθει μόνο ότι σκοτώθηκε και ένα παιδί, μόλις 17 χρόνων. Αλλά υπάρχει και ένας δεύτερος λόγος, εξαιρετικά συμβολικός και καλλιτεχνικός. Το όνομα Κωσταντής, είναι και μία αναφορά στον αιώνιο (πιστό στην τιμή, ελευθερία και στο καθήκον) Κωσταντή, που μοιρολογά διαχρονικά η ελληνίδα μάνα (Τραγούδι του Νεκρού αδελφού).
Τους στίχους μελοποίησε ο Ανακρέων Παπαγεωργίου και το τραγούδι (όπως και όλα τα υπόλοιπα που έγραψε η Κωστούλα για το Πολυτεχνείο) ηχογραφήθηκε τότε μυστικά, με τη φωνή της Έλενας Ναθαναήλ.
Είναι η πρώτη και η μοναδική φορά που η Έλενα Ναθαναήλ, τραγούδησε, και αυτό μόνο για να τιμήσει τον Διομήδη Κομνηνό και τα παιδιά του Πολυτεχνείου. Τα τραγούδια αυτά (Το Χρονικό των Τριών Ημερών) δεν κυκλοφόρησαν ποτέ στη δισκογραφική αγορά.
