Η «Δόξα των Ψαρών» -ή απλώς η «Δόξα», όπως είναι ευρύτερα γνωστή η πολύτιμη ελαιογραφία που φιλοτέχνησε ο Νικόλαος Γύζης γύρω στο 1898- βρίσκεται από σήμερα στην Προεδρία της Δημοκρατίας, έπειτα από δωρεά, στην οποία προχώρησε ο μέχρι σήμερα ιδιοκτήτης της, Δημήτρης Γκέρτσος.
Με μια «χειρονομία ευγενούς προσφοράς και υψηλού εθνικού συμβολισμού», όπως είπε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου κατά την παράδοση του πίνακα, ο Δημήτρης Γκέρτσος έκανε πράξη μια σκέψη, την οποία ο ίδιος -όπως είπε- έβλεπε σαν καθήκον: «Να μην περπατά η “Δόξα” μονάχη σε ένα σπίτι, αλλά ανάμεσα στους Έλληνες. Πόσο μάλλον στην Προεδρία της Δημοκρατίας».
Η «Δόξα» είναι ένα από τα πιο σημαντικά έργα τέχνης που φιλοτέχνησαν Έλληνες ζωγράφοι. Ο Νικόλαος Γύζης δημιούργησε τη «Δόξα» λίγο πριν από την εκπνοή του 19ου αιώνα, συλλαμβάνοντάς την ως ενσάρκωση της Δόξας του Διονυσίου Σολωμού.
Πρώτος ιδιοκτήτης του πίνακα ο Ευάγγελος Παπαστράτος
Πηγή έμπνευσης αποτέλεσε το επίγραμμα «Η καταστροφή των Ψαρών» (1825) του εθνικού μας ποιητή και συγκεκριμένα ο στίχος «Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη, περπατώντας η Δόξα μονάχη», ενώ λέγεται ότι ο Γύζης ζωγράφισε τον πίνακα ενώ αισθανόταν βαθιά θλίψη για την ήττα του ελληνικού στρατού από τον τουρκικό, το 1896-’97.
Η ελαιογραφία αποτελεί ιδεαλιστική δημιουργία της ύστερης περιόδου του ζωγράφου, ενώ είναι ο ένας από τους δύο πίνακες με το ίδιο θέμα και τον ίδιο τίτλο. Ωστόσο, είναι ο μόνος που ήταν προσιτός, αφού ο άλλος, που ανήκε στη Συλλογή των Ανακτόρων, είναι αφανής εδώ και χρόνια.
Τον πίνακα είχε αγοράσει πριν από περίπου 100 χρόνια ο παππούς του Δ. Γκέρτσου, Ευάγγελος Παπαστράτος, με προτροπή της συζύγου του, Καίτης Δαμβέργη –μίας από τις πρώτες γυναίκες που φοίτησαν στη Σχολή Καλών Τεχνών.
Στη συνέχεια, ο πίνακας κληροδοτήθηκε στη μοναχοκόρη τους Χάρι και τον σύζυγό της Θανάση Γκέρτσο και έμεινε στην οικογένεια επί δεκαετίες.
«Πρέπει να σας πω ότι η προσωπικότητα της Προέδρου μας με ενέπνευσε στο να προχωρήσω τελικά σε αυτή την κίνηση», είπε ο Δημήτρης Γκέρτσος κατά την παράδοση του πίνακα στην Προεδρία της Δημοκρατίας. «Εσείς την αποδεχτήκατε, όχι μόνο την αναγνωρίσατε, αποδώσατε στη “Δόξα” την ανώτερη τιμή. Αισθάνομαι και εγώ μια περηφάνια που θα βρίσκεται σ΄αυτόν τον χώρο και σήμερα νομίζω πιο ευτυχής από όλους θα ήταν ο ίδιος ο Νικόλαος Γύζης. Να είστε καλά».
Στυλοβάτες της ελληνικής βιομηχανίας
Ο Δημήτρης Γκέρτσος είναι γιος του Θανάση Γκέρτσου και της Χάριτος Παπαστράτου, κόρης του ιδρυτή της ομώνυμης καπνοβιομηχανίας. Το όνομα Παπαστράτος προέρχεται από τον ιερέα παπά-Στρατή, που έφτασε στο Αγρίνιο στις αρχές του 19ου αιώνα. Τα τέσσερα εγγόνια του, παιδιά του Αναστάσιου και της Χαρίκλειας, έγιναν γνωστοί ως Αφοί Παπαστράτου και ήταν οι Επαμεινώνδας, Ιωάννης, Σωτήριος και Ευάγγελος.
Ο μικρότερος ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με το εμπόριο του καπνού στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν τέλειωσε το Σχολαρχείο. Έφτιαξε την εταιρεία «Παπαστράτος & Αυγερινός», στην οποία αργότερα συμμετείχαν και τα αδέλφια του, όταν οι δουλειές άρχισαν να πηγαίνουν πολύ καλά και η έδρα μεταφέρθηκε στην Αθήνα.
Κατά το διάστημα 1924 – 1926 χτίστηκαν οι μεγάλες αποθήκες καπνού στο Αγρίνιο, ενώ αργότερα χτίστηκαν κι άλλες στον Πειραιά, όπως και εργοστάσια. Η εταιρεία έγινε η σημαντικότερη βιομηχανία τσιγάρων στη χώρα και έκανε γνωστό τον καπνό του Αγρινίου και στο εξωτερικό.
Οι αδελφοί Παπαστράτου βοήθησαν τη γενέθλια πόλη τους με πλήθος έργων και δωρεών, ενώ το 2004 ο Δημήτρης Γκέρτσος, ως πρόεδρος της Ανωνύμου Εταιρίας Αξιοποίησης Ακινήτων «Αφοί Παπαστράτου Α.Ε.», δώρισε στον δήμο Αγρινίου το σύγχρονο κτίριο των καπναποθηκών, συνολικού εμβαδού 9.835τ.μ., που κατασκευάστηκε το 1969.
Επίσης, ο κ. Γκέρστος ήταν παρών στην ειδική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 9 Μαΐου του 2013 στο πρώην κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδας, ‘όπου η εταιρεία Παπαστράτος και η οικογένεια Παπαστράτου παραχώρησαν τη διοίκηση του Ιδρύματος Παπαστράτος στους πολίτες του Αγρινίου καθώς επίσης και τα δύο κτίρια 6.000 τ.μ. στο κέντρο της πόλης και 1,5 εκατομμύριο ευρώ που διαθέτει το Ίδρυμα.
«Η “Δόξα” αποτελεί προσφορά στο κοινωνικό σύνολο»
Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, παραλαμβάνοντας τον πίνακα που δώρισε ο Δημήτρης Γκέρτσος, τόνισε: «Με μεγάλη χαρά και συγκίνηση υποδεχόμαστε σήμερα στο Προεδρικό Μέγαρο τον πίνακα του Νικολάου Γύζη “Δόξα”, δωρεά του ως σήμερα κατόχου του έργου, κ. Δημήτρη Γκέρτσου».
Πρόσθεσε δε ότι ο Δημήτρης Γκέρτσος αποχωρίστηκε ένα πολύτιμο οικογενειακό κειμήλιο, με τη σκέψη ότι -όπως είπε ο ίδιος χαρακτηριστικά- ένας πίνακας με τόσο «μεγάλη εθνική διάσταση και αναγνώριση, δεν μπορούσε να του ανήκει».
Όπως σημείωσε η κ. Σακελλαροπούλου, «η “Δόξα” είναι μία από τις πλέον αναγνωρίσιμες παραστάσεις που συνδέονται με την εικονογραφία του Αγώνα της Ανεξαρτησίας και έχει ταυτιστεί με την εικόνα της Ελλάδας. Μιας Ελλάδας ηρωϊκής, που αγωνίζεται και δεν πτοείται στη δυσκολία, αναγεννάται και πορεύεται στην Ιστορία ελεύθερη και περήφανη».
Τέλος, τόνισε ότι «η δωρεά της “Δόξας” είναι μια προσφορά στο κοινωνικό σύνολο. Ενδυναμώνει τη σχέση του πολίτη με τους θεσμούς, συνδέει τον ιδιωτικό χώρο με τη δημόσια σφαίρα και υπογραμμίζει τον ρόλο που μπορεί να παίξει η υψηλή τέχνη στην αυτογνωσία μας».
